Վերափոխումների քաղաքականությունը
1985թ․ մարտին փոխվեց ԽՍՀՄ ղեկավարությունը։ ԽՍՀՄ նախագահ է դառնում Միխայիլ Գորբաչովը։ Գորբաչովը ցանկանում էր ԽՍՀՄ-ը ճգնաժամից դուրս բերել։ Շեշտը դրվեց աշխատանքային կարգապահության բարձրացմանը, երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը և այլն։ ԽՍՀՄ բոլոր պետություններում սկսվում է պայքար ազգային ինքնուրույնության համար։ Հայաստանում գումարվեցին Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը, 1988թ․ երկրաշարժը։
Ղարաբաղյան ազատագրական շարժումը
Արցախահայությունը չէր համակերպվել այն բանին, որ Արցախը Ադրբեջանի մաս է, և պայքար է սկսվում սահմանադրական ճանապարհով մայր հայրենիքի ՝ Հայաստանի հետ վերամիավորվելու համար։ 1988թ․ փետրվարի 20-ին Արցախի Ինքնավար Մարզի մարզխորհրդի 20-րդ նստշրջանը դիմեց ԽՍՀ և ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդներին, որպեսզի Ադրբեջանի կազմից դուրս բերվի Արցախը և միանա Հայաստանին։ Այդ շարժմանը ԽՍՀՄ ղեկավարությունը բացասական տրամադրվեց։ Այդ շարժմանը մասնակցում էին հայ գիտնականներ, արվեստ գործիչներ և այլն։ Այդ ամենը համակարգելու համար ստեղծվեց «Ղարաբաղ» կոմիտեն։
Սումգայիթյան ողբերգություն
1988թ․ փետրվարի 27-29 Ադրբեջանի արդյունաբերական Սումգայիթ քաղաքում տեղի ունեցավ կոտորած։ Հազարավոր հայեր սպանվեցին, 200-ից ավելին վիրավորումներ ստացան։ 18 հազար հայ բռնագաղթի ենթարկվեց։ ԽՍՀՄ-ը այդ ամենը ներկայացնում էր որպես խուլիգանների ձեռքի գործ, որպեսզի մեղավորները չպատժվեն։ Անմեղ մարդկանց դատապարտեցին, իսկ մեղավորները մնացին ազատության մեջ։ Այս ամենը Ադրբեջանը արեց, որպեսզի վախեցներ հայ ժողովրդին և հայաթափեր, բայց ամեն ինչ հակառակ ընթացավ՝ հայ ազգը մինչև վերջ սկսեց պայքարել։
Ազատագրական շարժման վերելքը
Սոցիալ-տնտեսական բնույթի խնդրի պատճառով 1988թ․ ԽՄԿԿ Կենտկոմի և Մինիստրների խորհրդի որոշմամբ ԼՂԻՄ-ին տրամադրվեց 400մլն․ ռուբլի գումար՝ տնտեսական և մշակութային հարցերը լուծելու համար։ 1988թ․ հունիսի 15-ին ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի նստաշրջանը համաձայնվում է, որ Արցախը Հայաստանի կազմի մեջ մտցվի։ Նիստում հայ ժողովրդի ներկայացուցիչները ակադեմիկոսներ էին։ Սակայն հուլիսի 18-ի նիստում այդ որոշումը մերժվում է։ 1988թ․ Երևանում ստեղծվեց Ղարաբաղյան շարժման Հայաստանի կոմիտեն, որի կազմում էին Վազգեն Մանուկյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը և այլոք։ 1988թ․ հանրապետության Գերագույն խորհրդի մասնակի ընտրություններով Վազգեն Մանուկյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Աշոտ Մանուչարյանը և այլոք դառնում են պատգամավոր։ Գերագույն խորհուրդը ընդունեց որոշում, որ միութենական իշխանությունների որոշումները հանրապետությունում կգործեն միայն Հայաստանի բարձրագույն օրենսդիր մարմնի հավանության կողմից։ Կենտրոնը մերժեց որոշումը, և Երևանում մտցվեց հատուկ դրություն և պարեկային ժամ։
Հայերի բռնագաղթեցումը Ադրբեջանից
1988թ․ Կիրովաբադից, Խանլարից, Շաքիից և այլն հայաշատ բնակավայրերից թալանի և բռնությունների ենթարկվելով արտաքսվեց։ Շատերը չկարողացան իրենց ունեցվածքը դուրս բերել։ 1988թ․ մարտից մինչ դեկտեմբեր Ադրբեջանից բռնագաղթվել էր 200 հազար հայ։ Մեկ շաբաթում սպանվեց 100-ից ավել մարդ։